Porozumienie państwo – Kościół z 1950 roku

Sytuacja Kościoła stała się bardzo trudna po tym, jak komunistyczne władze wypowiedziały konkordat we wrześniu 1945 r., ponieważ jego prawa nie były zabezpieczone umowami. Jednakże rok 1949 był szczególnie dotkliwy, ponieważ władze przeprowadziły jawną walkę przeciwko Kościołowi poprzez ataki na jego bazę materialną, instytucjonalną i duszpasterską, a także narastające szykany i represje wobec duchownych.

Prymas Stefan Wyszyński wyznawał pogląd, że należy doprowadzić do umowy, która określiłaby sytuację Kościoła w rzeczywistości powojennej, aby mógł przetrwać. Episkopat zobowiązał się do okazywania lojalności wobec władz, odcinania się od antykomunistycznego podziemia, nie stawiania oporu kolektywizacji wsi oraz zabiegania w Watykanie o trwałe uregulowanie sytuacji Kościoła na Ziemiach Zachodnich. Państwo z kolei zobowiązywało się do gwarantowania Kościołowi, między innymi, nauczania religii w szkołach państwowych, prowadzenia działalności przez KUL, sprawowania posług religijnych w więzieniach, szpitalach i w wojsku.

15 maja 1950 r., czyli miesiąc po podpisaniu ugody, Bolesław Bierut, który wówczas pełnił funkcję przewodniczącego Rady Państwa, prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i przywódcy Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, poinformował Stalina o zawarciu porozumienia z Kościołem. W piśmie bezpośrednio kierowanym do sowieckiego przywódcy wyjaśniał lub raczej usprawiedliwiał to porozumienie jako efekt „wielkiego natarcia, które prowadziliśmy w ostatnim roku, odbierając Kościołowi katolickiemu wiele pozycji”.

przekształć: Przekonując o słuszności decyzji w sprawie zawarcia porozumienia z Kościołem, Bierut wskazał na pozytywny dla władzy komunistycznej rezonans tej ugody. Mianowicie, że wywołała ona ferment wśród duchowieństwa, a nawet wśród biskupów. Dalej Bierut podkreślał, że podpisanie kompromisu nie oznaczało zaniechania walki z wrogiem ideologicznym. Przeciwnie, jak zaznaczył: „Na bazie tego pożytecznego dla nas kompromisu będziemy rozwijać dalsze natarcie w celu ograniczenia wpływów Kościoła katolickiego w naszym kraju. Jednocześnie uzbrajamy naszą partię przeciw wszelkiemu samouspokojeniu i uczymy partię rozumieć porozumienie jako kontynuację walki w nowych formach”.

Po podpisaniu porozumienia w kwietniu 1950 r., represje ze strony władz wobec Kościoła nie ustały, ale niektóre działania zostały tymczasowo odłożone, a Kościół uzyskał pewne gwarancje. Porozumienie ujawniło także prawdziwe intencje władz. W liście z 12 września 1950 r. kardynałowie Wyszyński i Sapieha wskazali na dwulicowość władz, które nie zamierzały szanować zawartej umowy. Hierarchowie zdecydowanie stwierdzili, że „mamy wiele dowodów na to, że walka wychowawcza skierowana przeciw Kościołowi nie dotyczy już tylko walki z Kościołem jako społecznością religijną o charakterze prawno-publicznym, ale dotyczy walki z wszelkimi przejawami życia i dążeń religijnych człowieka”. Kolejne wydarzenia potwierdziły słuszność tej tezy, a postawa prymasa w 1953 r. pokazała, że Kościół był skłonny do kompromisu tylko w pewnych granicach.